Tüketicinin, satın alınan bir ürünün Tüketiciyi Koruma Kanunu kapsamında ayıplı mal olması dolayısıyla veya mesafeli sözleşmelerde ve iş yeri dışında kurulan sözleşmelerde herhangi bir gerekçe göstermeksizin sözleşmeden cayma dolayısıyla iade hakları vardır.
Ayıplı Mal
Ayıplı malın tanımı ve unsurları ilgili kanunun 8. Maddesinde açıklanmıştır. Buna göre ayıplı mal, tüketiciye teslimi anında taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır. Dolayıyla ayıplı maldan bahsedebilmek için aşağıdaki unsurlardan birinin bulunması gerekecektir:
- Taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması
- Objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması
- Ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda, internet portalında ya da reklam ve ilanlarda yer alan özelliklerden bir veya birden fazlasını taşımaması
- Satıcı tarafından bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olan
- Muadili olan malların kullanım amacını karşılamayan
- Tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren
Mallar ayıplı mal olarak kabul edilir.
Tüketicinin Seçimlik Hakları
Ayıplı mal durumunda tüketici aşağıdaki seçimlik haklardan birini kullanabilir:
- Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme
- Satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme
- Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme
- İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme
Satıcı tüketicinin tercih edeceği talebi yerine getirmekle yükümlüdür.
Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesi talebi satıcı için orantısız güçlüklere sebep olması halinde tüketici sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim haklarından birini kullanır.
Bu haklarından birinin kullanılmasıyla ortaya çıkan tüm masraflar yerine getiren tarafından karşılanır. Diğer bir anlatımla satıcıya karşı kullanılan bu haklardan ortaya çıkacak masraflara satıcı katlanacaktır.
Zamanaşımı Süresi
Kanunlarda veya taraflar arasındaki sözleşmede daha uzun bir süre belirlenmediği takdirde ayıplı maldan sorumluluk, malın tüketiciye teslim tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Ancak ayıp, ağır kusur ya da hile ile gizlenmişse zamanaşımı hükümleri uygulanmaz.
Mesafeli Sözleşmeler
Mesafeli sözleşmelerde tüketiciler, mal veya hizmeti satıcı ile bir araya gelmeksizin uzaktan pazarlanmasına yönelik olarak oluşturulmuş bir sistem çerçevesinde (internetten yapılan alışverişler gibi) satın aldıkları ve bu yüzden ürünü fiziksel olarak görüp inceleyemedikleri için Tüketiciyi Koruma Kanunu’nun 48. maddesine göre satın aldıkları bu ürünü on dört içerisinde hiçbir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin sözleşmeden cayma hakkına sahiptir. Cayma hakkının kullanıldığına dair bildirimin bu süre içinde satıcı veya sağlayıcıya yöneltilmiş olması yeterlidir.
Belirtelim ki satıcı veya sağlayıcı cayma hakkı konusunda tüketiciyi bilgilendirmekle yükümlüdür. Eğer tüketici cayma hakkı konusunda gerektiği gibi bilgilendirilmezse, tüketici yukarıda söylediğimiz 14 günlük süre ile bağlı olmaz. Tüketicinin gerektiği gibi bilgilendirilmediği durumlarda bu süre cayma süresinin (14 günlük süre) bittiği tarihten itibaren bir yıl sonra sona erer. (Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun m.48 ve Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği m.10)
Cayma Hakkının İstisnaları
Cayma hakkı bakımından dikkat edilmesi gereken husus Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliğinin cayma hakkının istisnaları başlıklı 15. Maddesinde sayılan cayma hakkının kullanılamayacağı durumlar belirtilmiştir. Buna göre taraflarca aksi kararlaştırılmadığı müddetçe, tüketici aşağıdaki sözleşmelerde cayma hakkını kullanamaz:
- Fiyatı finansal piyasalardaki dalgalanmalara bağlı olarak değişen ve satıcı veya sağlayıcının kontrolünde olmayan mal veya hizmetlere ilişkin sözleşmeler.
- Tüketicinin istekleri veya kişisel ihtiyaçları doğrultusunda hazırlanan mallara ilişkin sözleşmeler.
- Çabuk bozulabilen veya son kullanma tarihi geçebilecek malların teslimine ilişkin sözleşmeler.
- Tesliminden sonra ambalaj, bant, mühür, paket gibi koruyucu unsurları açılmış olan mallardan; iadesi sağlık ve hijyen açısından uygun olmayanların teslimine ilişkin sözleşmeler.
- Tesliminden sonra başka ürünlerle karışan ve doğası gereği ayrıştırılması mümkün olmayan mallara ilişkin sözleşmeler.
- Malın tesliminden sonra ambalaj, bant, mühür, paket gibi koruyucu unsurları açılmış olması halinde maddi ortamda sunulan kitap, dijital içerik ve bilgisayar sarf malzemelerine ilişkin sözleşmeler.
- Abonelik sözleşmesi kapsamında sağlananlar dışında, gazete ve dergi gibi süreli yayınların teslimine ilişkin sözleşmeler.
- Belirli bir tarihte veya dönemde yapılması gereken, konaklama, eşya taşıma, araba kiralama, yiyecek-içecek tedariki ve eğlence veya dinlenme amacıyla yapılan boş zamanın değerlendirilmesine ilişkin sözleşmeler.
- Elektronik ortamda anında ifa edilen hizmetler veya tüketiciye anında teslim edilen gayrimaddi mallara ilişkin sözleşmeler.
- Cayma hakkı süresi sona ermeden önce, tüketicinin onayı ile ifasına başlanan hizmetlere ilişkin sözleşmeler.
Konuyla İlgili Mahkeme Kararları
Ankara Bölge Adliye Mahkemesi’nin önüne gelen uyuşmazlık, davalıdan alınan dizüstü bilgisayarının ekranında oluşan şerit sorunu nedeniyle ayıplı olduğu belirtilerek ayıplı mal nedeni ile sözleşmeden dönerek bedel iadesinin istemidir. Mahkeme kararında, servis tutanağında onarım seçimlik hakkının kullanılması ile cihazdaki sorunun yetkili servis tarafından onarım ile giderildiği belirtilmiştir. Devamında dava konusu dizüstü bilgisayarda bulunan sorunun yetkili servis tarafından yapılan ekran değişimi ile giderildiği, onarımdan sonra cihazda herhangi bir sorunun bulunmadığı, bu haliyle dava konusu cihazın TKHK’nın 8. Maddesi gereğince ayıplı mal niteliğinde olmadığı dolayısıyla dava konusu cihazdaki arızanın onarım ile giderildiği ve cihazda herhangi bir ayıp bulunmadığından tüketicinin diğer seçimlik haklarını kullanamayacağı belirtilmiştir. (2018/1612 Esas 2019/637 Karar 04.04.2019 Tarihli Karar)
Ankara Bölge Adliye Mahkemesi’nin önüne gelen başka bir uyuşmazlık ise satın alınan dizüstü bilgisayarının alışveriş sitesinde belirtilen özelliklerinden olan hızının 120hz değil 75hz olması nedeniyle ayıplı olduğu belirtilerek, ayıplı malın bedelinin iadesinin istemine ilişkindir. Kararda ekran hızının reklam ve ilanlarda belirtildiği gibi olmamasının uyuşmazlık konusu bilgisayar açısından esaslı bir ayıp teşkil ettiği bu nedenle davacının sözleşmeden dönülerek bedel iadesi seçimlik hakkının kullanılabileceğine hükmedilmiştir. (2019/437 E. 2020/13 K. 08.01.2020 Tarihli Karar)