Giriş

Hukuk düzeni sorumluluk kavramı ile kişileri sebep oldukları zararın sonuçlarını karşılamak ile yükümlü kılmıştır. Günümüzde bu sorumluluk malvarlığı ile sorumluluk şeklindedir. Bu bakımdan tazminat miktarlarının çok yüksek olması ve kişilerin ödeme güçlüğüne düşmeleri de söz konusu olabilir. Sorumluluk sigortaları ile bu güçlüğe düşme ihtimaline karşı tedbir alınmaktadır.

Sorumluluk sigortası Türk Ticaret Kanunu’nun “Sözleşmenin konusu ve kapsamı” başlıklı 1473. maddesinde “(1) Sigortacı sorumluluk sigortası ile, sözleşmede aksine hüküm yoksa, sigortalının sözleşmede öngörülen ve zarar daha sonra doğsa bile, sigorta süresi içinde gerçekleşen bir olaydan kaynaklanan sorumluluğu nedeniyle zarar görene, sigorta sözleşmesinde öngörülen miktara kadar tazminat öder. (2) Sigorta, sigortalının işletmesi ile ilgili sorumluluğu için yaptırılmışsa, sözleşmede aksine hüküm yoksa bu sigorta, sigortalının temsilcisi ile işletmenin veya işletmenin bir kısmının yönetiminde, denetiminde ve işletmede çalıştırılan kişilerin sorumluluğunu da karşılar. Bu durumda sigorta bu kişilerin lehine yapılmış sayılır.” şeklinde düzenlenmiştir.

Mesleki konum da kişilere bu konumlarından kaynaklanan bir objektif özen yükümlülüğü yüklemektedir. Mesleki faaliyetleri yürütürken meydana gelebilecek zararların karşılanması bakımından mesleki sorumluluk sigortası da söz konusudur. Mesleki sorumluluk sigortası bazı meslekler bakımından zorunlu da tutulmuştur.

Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği’nin “Sigortanın konusu” başlıklı A.1. Maddesinde “Bu sigorta sözleşmesi ile sigortalının poliçede belirtilen ve ilgili taraflarca konusu tarif edilerek sınırları çizilen mesleki faaliyeti ifa ederken; a) Sözleşme süresi içinde meydana gelen olay sonucu doğan ve sorumluluk hükümleri uyarınca tazmini sözleşme süresi içinde ya da sonrasında talep edilen zararlara karşı veya b) Sözleşme yapılmadan önce veya sözleşme yürürlükteyken meydana gelen olay nedeniyle, sadece sözleşme süresi içinde sigortalıya karşı ileri sürülebilecek taleplere karşı, sözleşmede belirtilen miktara kadar isteme ilişkin makul giderleri de içerecek şekilde teminat verilir. Taraflar, (a) ve (b) bentlerinden birini içerecek şekilde sözleşme yapabilecekleri gibi, her ikisini içerecek şekilde de sözleşme yapabilir. Sigortalının işletmesi ile ilgili sorumluluğu için yaptırılmışsa, sözleşmede aksine hüküm yoksa bu sigorta, sigortalının temsilcisi ile işletmenin veya işletmenin bir kısmının yönetiminde, denetiminde ve işletmede çalıştırılan kişilerin sorumluluğunu da karşılar.” şeklinde düzenlenmiştir. Dolayısıyla sigortacı ve sigorta ettiren tarafların sorumluluk sigortasında mesleki faaliyetin sınırlarını çizmesi ve poliçede belirtmesi, söz konusu sorumluluk sigortasının mesleki sorumluluk kapsamında olması için gereklidir.

Anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin hukuki sorumluluğu, Türk Ticaret Kanunu’nun “Kurucuların, yönetim kurulu üyelerinin, yöneticilerin ve tasfiye memurlarının sorumluluğu” başlıklı 553. maddesinin 1. fıkrasında “Kurucular, yönetim kurulu üyeleri, yöneticiler ve tasfiye memurları, kanundan ve esas sözleşmeden doğan yükümlülüklerini kusurlarıyla ihlal ettikleri takdirde, (…) (2) hem şirkete hem pay sahiplerine hem de şirket alacaklılarına karşı verdikleri zarardan sorumludurlar.” şeklinde düzenlenmiştir.

Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğunun Şartları

  1. Zarar
  2. Kanuna veya esas sözleşmeye aykırılık
  3. İlliyet bağı
  4. Kusur

Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğunu Doğuran Haller

Türk Ticaret Kanunu m.553 uyarınca yönetim kurulu üyelerinin kanuna veya esas sözleşmeye aykırılıkları halinde hukuki sorumlulukları meydana gelir. Bu kapsamda yönetim kurulu üyelerinin genel sorumluluk halleri özen borcuna aykırılık ile sadakat borcuna aykırılıktır.

Kanunda anonim şirket yönetim kurulu üyeleri bakımında düzenlenen özel sorumluluk halleri da mevcuttur. Bu özel sorumluluk halleri şunlardır:

  • Türk Ticaret Kanunu m.549 uyarınca belgelerin ve beyanların kanuna aykırı olması halinde sorumluluk
  • Türk Ticaret Kanunu m.550 uyarınca sermaye hakkında yanlış beyanlarda buluma ve ödeme yetersizliğinin bilinmesi halinde sorumluluk
  • Türk Ticaret Kanunu m.551 uyarınca değer biçmede yolsuzluk halinde sorumluluk
  • Sermaye Piyasası Kurulu’ndan izinsiz halktan para toplanması halinde sorumluluk
  • Türk Ticaret Kanunu m.396 uyarınca rekabet yasağının ihlali halinde sorumluluk
  • 395 uyarınca yönetim kurulu üyelerinin şirketle işlem yapmasını ve şirkete borçlanmasına ilişkin kuralların ihlali halinde sorumluluk
  • Türk Ticaret Kanunu m.393 uyarınca yönetim kurulu üyelerinin müzakereye katılma yasağı ihlali halinde sorumluluk
  • Türk Ticaret Kanunu m.451 uyarınca kötü niyetle genel kurul kararı aleyhinde iptal davası açılması halinde sorumluluk
  • Türk Ticaret Kanunu m.513 uyarınca şirketin iflası halinde sorumluluk
  • Türk Ticaret Kanunu m.376 vd. uyarınca sermayenin belli oranda kaybı ile borca batıklık halinde bildirim yükümlülüğünün ihlali halinde sorumluluk
  • Bankacılık Kanunu’ndan kaynaklanan sorumluluk halleri
  • Vergi Usul Kanunu ve Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’dan kaynaklanan sorumluluk halleri

Anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin sorumluluk sigortası, üyelerin mesleki konumlarından doğan sorumluluklarını güvence altına alan ve mesleki faaliyetlerini yaparken doğan zararların tazmini için söz konusu olan bir mesleki sorumluluk sigortasıdır. Anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin başkalarına verdikleri zararlardan kaynaklanan tazminat taleplerinin çok yüksek miktarlara ulaşabilmesi bu önleme ihtiyaç duyulmasına sebep olmaktadır. Türk Ticaret Kanunu’nun “Sigorta” başlıklı 361. maddesinde de bu durum “Yönetim kurulu üyelerinin, görevlerini yaparken kusurlarıyla şirkete verebilecekleri zarar, şirket sermayesinin yüzde yirmibeşini aşan bir bedelle sigorta ettirilmiş ve bu suretle şirket teminat altına alınmışsa, bu husus halka açık şirketlerde Sermaye Piyasası Kurulunun ve ayrıca pay senetleri borsada işlem görüyorsa borsanın bülteninde duyurulur ve kurumsal yönetim ilkelerine uygunluk değerlendirmesinde dikkate alınır.” düzenlemesiyle belirtilmiştir.

Anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin sorumluluk sigortası; sigortalının sözleşmede belirtilen ve zararın daha sonra ortaya çıkması halinde dahi, sigorta süresi içinde gerçekleşen yönetim kurulu üyesinin mesleki sorumluluğu sebebiyle zarar görene, sigorta sözleşmesinde yazılı miktara kadar tazminat ödenmesini öngören bir sorumluluk sigortasıdır.

Yaptırılması zorunlu olan bazı mesleki sorumluluk sigortaları da olmakla birlikte anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin mesleki sorumluluk sigortasının yaptırılması isteğe bağlıdır.

Anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin mesleki sorumluluk sigortası malvarlığı sigortası niteliğindedir.

Anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin mesleki sorumluluk sigortası zarar sigortası sınıfındandır. Zarar sigortaları içinden de pasif sigortası alt başlığına girmektedir.

Anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin mesleki sorumluluk sigortalarının birçoğu başkası lehine sigortadır.

Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu Halinde Mesleki Sorumluluk Sigortası ile Teminat Altına Alınan Sorumluluklar

  • Sigorta sözleşmesinde öngörülmüş, sigorta süresi içinde gerçekleşen bir olay nedeniyle doğan zararlar (TTK m.1473)
  • Hukuki koruma kapsamında sigortalı aleyhine talep öne sürüldüğünde sigorta bedeline kadar makul giderleri ödemek ve hatta avans vermek (TTK m.1474)
  • Sigorta sözleşmesinde belirtilen mesleki faaliyetini icra ederken gerçekleşen bir olay nedeniyle sigortalıya yöneltilen talepler ve sigortalıdan ödenmesi istenen zararlar (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.1)

Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu Halinde Mesleki Sorumluluk Sigortası Teminatının Dışında Kalan Sorumluluklar

  • Sigortalının kasten meydana getirdiği zararlar (TTK m.1477)
  • Sigortalının, poliçede belirlenmiş ve sınırları hukuk kuralları veya etik kurallar ile tespit edilen mesleki faaliyeti dışındaki faaliyetlerinden kaynaklanan tazminat talepleri (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.3)
  • Mesleki faaliyetin ifası sırasında sigortalı tarafından kasten sebep olunan her tür olay ile davranışları (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.3)
  • Sigortalı veya çalıştırdığı kişilerin, poliçede belirtilen mesleki faaliyeti ifa ederken alkol, uyuşturucu ya da narkotik maddelerin tesiri altında bulunması sonucunda meydana gelen olaylar. (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.3)

Aksine Sözleşme Yoksa Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu Halinde Mesleki Sorumluluk Sigortası Teminatı Dışında Kalan Haller, Tazminat Talepleri ve Ödemeler

  • Herhangi bir bilgisayar esaslı veya elektronik ortamda saklanabilir, yazılı, basılmış veya herhangi bir yöntem ile (veya benzer bir şekilde) tekrar çoğaltılmış olsun veya olmasın her tür belge kaybı veya sigortalının bakım, gözetim ve kontrolüne verilmiş bilgi ve malzemenin kaybı veya imha edilmesi (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.1)
  • Türkiye Cumhuriyeti mahkemeleri haricinde bir mahkemede açılan tazminat davaları ve tahkim (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.1)
  • Her türlü haksız rekabet (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.1)
  • Her tür patent, telif hakkı ile ticaret unvanı, marka ve benzeri fikrî mülkiyet hak ihlallerinden kaynaklanan tazminat talepleri (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.2)
  • Sigortalının mesleki faaliyeti ifası sırasında anne, baba, kardeş, eş ve çocuklarına karşı sorumluluğundan doğan tazminat talepleri (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.2)
  • Her türlü çevre kirliliğinden doğrudan veya dolaylı olarak doğan sorumluluklar nedeniyle yapılan tazminat talepleri (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.2)
  • Niteliği ne olursa olsun aşağıdaki hâllerden doğrudan veya dolaylı olarak kaynaklanacak tazminat talepleri: (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.2)
  • Herhangi bir nükleer yakıttan veya nükleer yakıtın yanması sonucu meydana gelen nükleer atıklardan kaynaklanan iyonize ışınımlar veya kirlilik,
  • Radyoaktif, zehirli, patlayıcı veya herhangi bir patlayıcı nükleer bileşim veya bunun nükleer bir parçasının tehlikeli özellikleri
  • Diethy lstilbesterol (DES), dioxin, urea formaldehyde, asbest, asbestli ürünler veya asbest içeren ürünlerin varlığından, üretiminden, elleçlenmesinden, işlenmesinden, satış, dağıtım, depolama, bırakılma veya kullanımından kaynaklanan her tür hastalık (kanser dahil) veya asbestten kaynaklanan bütün tazminat talepleri
  • Bir sözleşmenin ifasına veya özel bir anlaşmaya dayanıp, sigortalının yasal sorumluluk ölçüsünü aşan her tür talepleri (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.2)
  • Manevi tazminat talepleri (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.2)
  • İdarî ve adlî para cezaları dahil her tür ceza ve cezai şartlar (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.3)
  • Sigortalının iflasına bağlı olarak ortaya çıkabilecek her tür zarar (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.3)
  • Sigortalının aleyhine cezai takibata geçilmesi hâlinde, bu takibattan doğan diğer bilumum masraflar (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.3)
  • İsteme ilişkin sigorta bedelini aşan giderler (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Tebliği m.A.4.3)

Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu Halinde Mesleki Sorumluluk Sigortasında Tarafların Sorumlulukları

Sigorta Ettirenin Borç ve Yükümlülükleri

  1. Prim ödeme borcu
  2. Beyan yükümlülüğü
  3. Bilgi verme ve araştırılmasına izin verme yükümlülüğü
  4. Zararı önleme, azaltma ve sigortacının rücu haklarını koruma yükümlülüğü
  5. Riziko ile ilgili yükümlülükler (Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları m.B.6)
  6. Sözleşme ile öngörülen yükümlülükler

Sigortacının Borç ve Yükümlülükleri

  • Riziyoku taşıma ve tazminat ödeme yükümlülüğü
  • Aydınlatma yükümlülüğü
  • Sigorta poliçesi verme yükümlülüğü
  • Gider ödeme borcu
  • Ticari ve mesleki sırları saklı tutma yükümlülüğü

Sorumluluk Sigortasında Zarar Görenin Doğrudan Dava Hakkı

Türk Ticaret Kanunu’nun “Doğrudan dava hakkı” başlıklı 1478. maddesi ve Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları’nın “Doğrudan dava hakkı” başlıklı B.5. maddesi uyarınca “Zarar gören, uğradığı zararın sigorta bedeline kadar olan kısmının tazminini, sigorta sözleşmesi için geçerli zamanaşımı süresi içinde kalmak şartıyla, doğrudan sigortacıdan isteyebilir.”

Sorumluluk Sigortasından Sigortacının Halefiyeti

Sorumluluk sigortalarında sigortacının halefiyeti Türk Ticaret Kanunu’nun “Halefiyet” başlıklı 1481. maddesinde ve Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel Şartları’nın “Halefiyet” başlıklı B.4. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre sigorta ettirenin / sigortalının üçüncü kişiye karşı olan talep hakları sigortacıya geçer.

KAYNAKÇA

  • Fatih Kösekaya, Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Mesleki Sorumluluk Sigortası
  • Nurdan Gürgen, 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu Kapsamında Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Mesleki Sorumluluk Sigortası