Tanım
Hekimlerin tıbbi müdahalede bulunacakları hastalarını bilgilendirmeleri gerekir. Bu bilgilendirme aydınlatılmış onam sürecini oluşturur.
Aydınlatılmış onam, hastanın kendisine uygulanacak herhangi bir tıbbi işleme onay verebilmesi ya da reddedebilmesi için yeterince bilgilendirilmesi, aldığı bilgi üzerine düşünmesi, özgür seçimine dayalı kararını vermesi sürecidir.
Belirtmek gerekir ki aydınlatılmış onam süreci yalnızca bilgi vermeyi değil, hastanın kendi hakkında karar vermesini sağlayacak şekilde aydınlatılmasını içerir. Dolayısıyla temel amaç hastaya bilgi vermek ve bu bilgiyi anlamasını sağlamaktır. Bu nedenle form imzalatılmasından önce yapılması gereken, hastanın kendi kültürüne ve eğitim düzeyine uygun biçimde bilgilendirilmesinin sağlanmasıdır. Ayrıca hastanın verilen bilgileri anlamasının sağlanması ve anladığının denetlenmesi gerekir. Bu bilgilendirme ile hasta özgür seçimine dayalı olarak tıbbi müdahaleyi kabul edip etmediğine karar verecektir.
Aydınlatılmış onam formu, içerisinde gerekli bilgilerin yer aldığı ve hastanın imzalayarak bu bilgilerin kendisine açıklandığını belirten bir formdur.
Yer Aldığı Mevzuatlar
Aydınlatma yükümlülüğünün dayanağını 03.12.2003 kabul tarihli Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi ile Hasta Hakları Yönetmeliği oluşturur.
Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi’nin 5. maddesinde ‘’Sağlık alanında herhangi bir müdahale, ilgili kişinin bu müdahaleye özgürce ve bilgilendirilmiş bir şekilde muvafakat etmesinden sonra yapılabilir.’’ denilmek suretiyle tıbbi müdahalenin yapılabilmesinin hastanın bilgilendirilmesi ve onay vermesi ile gerçekleştirilebileceği belirtilmiştir.
Hasta hakları Yönetmeliği’nin 22. maddesinde ise ‘’Kanunda gösterilen istisnalar hariç olmak üzere, kimse, rızası olmaksızın ve verdiği rızaya uygun olmayan bir şekilde tıbbi ameliyeye tabi tutulamaz.’’ denilmek suretiyle istisnalar hariç hastaya tıbbi müdahalede bulunulabilmesi için rızasının aranacağı belirtilmiştir.
İçeriği
Aydınlatılmış Onam Formunda şu hususlara yer verilir;
- Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği
- Tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahmini süresi
- Diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri
- Muhtemel komplikasyonları
- Reddetme durumunda ortaya çıkabilecek muhtemel fayda ve riskleri
- Kullanılacak ilaçların önemli özellikleri
- Sağlığı için kritik olan yaşam tarzı önerileri
- Gerektiğinde aynı konuda tıbbî yardıma nasıl ulaşabileceği
Aydınlatma ve Bilgi Verme Yöntemi
Aydınlatılmış onam sürecinde asıl olan hastanın müdahale gerekliliklerini ve sonuçlarını anlayarak bu müdahaleye onay vermesidir. Bu yüzden hastaya yapılacak bilgilendirmenin mümkün olduğunca teknik terimlere yer vermeden sade bir şekilde, tereddüt ve şüpheye yer verilmeden, hastanın anlayabileceği şekilde yapılması gerekir.
Bilgilendirmeyi Yapacak Kişi
Bu bilgilendirmenin tıbbi müdahaleyi gerçekleştirecek hekim tarafından verilmesi gerekir. Ancak bilgilendirme ve tıbbi müdahaleyi yapacak hekimin farklı olmasını zorunlu kılan durumlarda, bilgilendirme yeterliliğine sahip olan başka bir sağlık mensubu tarafından bilgilendirme yapılabilir.
Bilgilendirme Yapılacak Kişi
Hastanın kendisinin bilgilendirilmesi esastır. Bu bilgilendirme uygun ortamda ve hastanın mahremiyeti korunarak yapılır. Aksi takdirde hasta bilgilerinin gizli tutulmaması nedeniyle hukuki ve cezai sorumluluk doğabilecektir.
Uygun Süre ve Ortam
Acil durumlar dışında bilgilendirme hastaya makul süre tanınarak yapılır. Bunun amacı hastanın bilgilendirmeleri anlaması, düşünmesi ve gerektiğinde yakınlarına veya başka bir hekime danışabilmesi içindir. Hasta müdahaleyi, etkilerini ve sonuçlarını tartarak özgürce karar verebilmeli ve tıbbi müdahaleyi buna göre onaylayabilmelidir.
Sonuç Olarak
Aydınlatılmış onam formunun yukarıdaki belirtilen içerikleri kapsaması gerekmektedir. Ayrıca formun hastaya imzalatılması tek başına yeterli değildir. Öncesinde tıbbi müdahaleyi gerçekleştirecek hekim tarafından hastaya sözlü olarak müdahale anlatılmalı, bilgi verilmelidir. Bilgilerin sade ve anlaşılır bir dil ile açıklanması, bunların hasta tarafından anlaşılması, hastanın gönüllü olarak bu müdahaleye onay vermesi gerekir.