Giriş
Banka teminat mektupları birbirlerinden farklı özelliklere sahip olabileceği gibi farklı amaçlarla da verilebilirler. Uygulamadaki bu çeşitlilik banka teminat mektupları için geçerli olabilecek tek bir tanım yapılması zorlaştırmaktadır.
Türk Hukukunda banka teminat mektuplarıyla ilgili bir yasal düzenleme olmaması hukuki nitelik konusunda farklı görüşler ortaya koyulmasına sebep olmuştur. Banka teminat mektuplarını kefalet olarak nitelendirenler olmakla beraber çoğunluk görüş ve Yargıtay’ın değerlendirmesi banka teminat mektuplarının hukuki niteliği garanti sözleşmesi olduğudur.
Bankacılık Kanunu’nun “Krediler” başlıklı 48. Maddesinde bankalarca verilen teminat mektupları gayrinakdi krediler olarak belirtilmiştir.
Banka teminat mektupları en temel haliyle banka tarafından verilen garantidir.
Banka Teminat Mektuplarının Hukuki Niteliği
Yargıtay 1967 tarihli İçtihadı Birleştirme Kararı’nda banka teminat mektuplarının TBK m.128 kefalet sözleşmesi değil garanti sözleşmesi oluşturduğu karara bağlanmıştır. Bu karara rağmen uygulamadaki karışıklıkların sürmesi üzerine verilen 1969 tarihli Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı ile de banka teminat mektupları üçüncü şahsın fiilini taahhüt niteliğinde garanti sözleşmesi olarak değerlendirilmiştir.
Banka teminat mektuplarının tanımı ve unsurları yasal düzenlemeden yoksun olduğundan bu meseleler doktrin ve yargı kararları ile belirlenmiştir.
Banka teminat mektuplarının kıymetli evrak olma niteliği de söz konusu değildir. Kıymetli evrakların sınırlı sayıda sayılmış olması, özel şekil şartlarının olması ve ciro ile devredilmesi özellikleri uyarınca banka teminat mektupları kıymetli evrak sayılamazlar.
Banka Teminat Mektuplarının Tanımı
Banka teminat mektupları bir borç ilişkisi içinde taraflardan birinin ediminin garanti edilmesi ile edimini gereği gibi ifa edememesi halinde karşı tarafın zararının karşılanacağı teminatının banka tarafından verildiği bir sözleşmedir.
Banka Teminat Mektuplarının Unsurları
Banka teminat mektuplarının hukuki niteliği garanti sözleşmesi kabul edildiğinden banka teminat mektupları garanti sözleşmelerinin unsurlarını taşımalıdır.
- Belirli Bir Riskin Garanti Edilmesi
Garanti verenin sorumlu olacağı risk önceden belirlenebilir olmalıdır. Garanti edilen risk kamu düzenine, genel ahlaka aykırı olamaz ve objektif olarak imkansız olmamalıdır.
- Bankanın Garanti Alanı Belirli Bir Hareket Tarzına Yöneltmesi
Banka garanti alanı belirli bir hareket tarzına yöneltir ve belli bir kişiyle bir ilişkiye girmesi amacıyla bu hareketin sonucundan kaynaklanabilecek zararları karşılamayı taahhüt altına alır.
- Bağımsız Bir Borç Altına Girme
Banka teminat mektupları ile banka müşterisine karşı bağımsız bir borç altına girer. Bankanın taahhüdü garanti alan ile müşterisi arasındaki sözleşmeden bağımsızdır.
- İvaz
Garanti sözleşmelerinin ivazlı olup olmadığı tartışmalı olup banka teminat mektupları bakımından durum şöyledir: Bankalar garanti alandan komisyon talep etmekte ancak bankaya ivaz taahhüdünü müşterisi vermektedir. Bankanın taahhüdü garanti alan ile müşterisi arasındaki sözleşmeden bağımsızdır. Dolayısıyla komisyon banka teminat mektuplarını ivazlı hale getirmez.
- Kayıtsız Şartsız Ödeme Taahhüdü
Garanti alan tarafından ödeme talebi geldiğinde banka herhangi bir itiraz ileri sürmeden ödemeyi yapmalıdır.
Banka Teminat Mektuplarının Kurulması
Banka teminat mektupları garanti sözleşmesi niteliğinde olduğundan geçerliliği herhangi bir şekil şartına bağlı değildir.
Uygulamada birlik sağlanması amacıyla genellikle tip sözleşme kullanımı yaygın olmakla beraber taraflar isterlerse teminat mektubunu kendileri de düzenleyebilirler.
Banka teminat mektubu metninde tarih, miktar, lehtar ve muhatap isimleri yazılarak metnin altı banka müdürü tarafından mühürlenmeli ve imzalanmalıdır.
Banka Teminat Mektuplarının Tarafları
Banka teminat mektuplarının tarafları temel bir borç ilişkisinin tarafları olan alacaklı ve borçlu ile borçlunun başvurduğu bankadır. Banka teminat mektubunda temel ilişkinin borçlusu lehtar, alacaklısı muhatap ve banka garanti veren isimlerini alır.
- Lehtar
Lehtar; banka teminat mektubu ilişkisinde lehine teminat mektubu verilen kişidir. Lehtar banka ile ilişkisi bakımından müşteri, muhatap ile ilişkisi bakımından borçlu konumundadır. Lehtar gerçek veya tüzel kişi olabilir. Banka teminat mektuplarında birden fazla lehtar söz konusu olabilir.
- Muhatap
Muhatap; banka tarafından düzenlenen teminat mektubunun verildiği kişidir. Muhatap hem temel borç ilişkisinin hem de banka teminat mektubu ilişkisinin tarafıdır. Temel borç ilişkisi bakımından alacaklı, banka ile olan ilişkisi bakımından muhatap konumundadır. Banka teminat mektubu ilişkisinde garanti alan olarak da adlandırılır. Muhatap gerçek veya tüzel kişi olabilir
- Garanti Veren
Garanti veren; lehtarın talebi üzerine teminat mektubunu düzenleyen ve muhatabın temel ilişkide uğrayabileceği zararı gidermeyi garanti eden taraftır. Garanti veren muhatapla olan ilişkisi bakımından borçlu konumundadır. Uygulamada teminat mektupları genel olarak bankalar tarafından veriliyor olsa da banka dışındaki gerçek veya tüzel kişilerin teminat mektubu verebilmesinin yasal bir engeli yoktur.
Banka Teminat Mektubu Çeşitleri
- İlk talepte ödeme kaydını içeren banka teminat mektupları
- Şarta bağlı banka teminat mektupları
- Kesin banka teminat mektupları
- Geçici banka teminat mektupları
- Avans banka teminat mektupları
- Vadesiz banka teminat mektupları
- Vadeli banka teminat mektupları
- Doğrudan banka teminat mektupları
- Dolaylı banka teminat mektupları
- Karşılıklı banka teminat mektupları
- Karşılıksız banka teminat mektupları
- Cayılamaz banka teminat mektupları
- Cayılabilir banka teminat mektupları
- Kamu kurumlarına hitaben düzenlenen banka teminat mektuplar
- Mahkemelere ve icra dairelerine hitaben düzenlenen banka teminat mektupları
- Vergi dairelerine hitaben düzenlenen banka teminat mektupları
- Gümrük idarelerine hitaben verilen banka teminat mektupları
- Petrol idarelerine hitaben verilen banka teminat mektupları
- Türkiye turing ve otomobil kurumu’ na hitaben düzenlenen banka teminat mektupları
- Çiftçilere hitaben düzenlenen banka teminat mektupları
- Serbest konulu banka teminat mektupları
- Limitli banka teminat mektupları
- Limitli banka teminat mektupları
- Diğer bankalara karşı düzenlenen banka teminat mektupları
- Özellik taşıyan banka teminat mektupları
Banka Teminat Mektubu Taraflarının Borçları
Lehtarın Borçları
- Bankaya komisyon ve masrafları ödeme borcu
- Rücu ilişkisi
Muhatabın Borçları
- Haksız ödeme talebinde bulunmama borcu
- Belirlenmişse komisyon ve masrafları ödeme borcu
Bankanın Borçları
- Risk gerçekleştiğinde ödeme yapma borcu
- Talimatlara uygun davranma borcu
- Lehtara bilgi verme borcu
- Muhatap ile teminat sözleşmesi yapma borcu
- Riskin gerçekleşip gerçekleşmediğini inceleme borcu
- Haksız ödeme yapmama borcu
Banka Teminat Mektubu İlişkisinin Sona Ermesi
Banka teminat mektubu ilişkisi birçok nedenden dolayı sona erebilir. Bu sona erme sebepleri şu şekilde sıralanabilir:
- Teminat mektubu sözleşmesinden doğan borcun ifası
- Teminat mektubunun iade edilmesi
- Borcun yenilenmesi
- Muhatabın bankayı ibra etmesi
- Vadeli teminat mektuplarında vadenin dolması
- Öngörülen riskin kesinlikle gerçekleşmeyeceğinin anlaşılması
Banka Teminat Mektuplarında Zamanaşımı
Banka teminat mektuplarında zamanaşımı bakımından Türk Borçlar Kanunu m.146 uygulanır. Dolayısıyla banka teminat mektuplarında zamanaşımı süresi 10 yıldır.
KAYNAKÇA
- İzzet Başara, Banka Teminat Mektuplarının Hukuki Niteliği
- Himmet Koç, Hukuki Açıdan Banka Teminat Mektupları
- Elif Doğan, Türk Hukuk Sisteminde Banka Teminat Mektupları
- Hilal Coşkun, Banka Teminat Mektuplarında İlgililerin Hak Ve Borçları
- Celal Günay, Banka Teminat Mektupları
Av. Akif ÇİMEN - Stj. Av. Beritan YAVİÇ