Genel Olarak

UNCITRAL Uluslararası Ticari Arabuluculuğa İlişkin Model Kanun 2002 m.1 uyarınca arabuluculuk, “Bu Kanun kapsamında arabuluculuk, uzlaştırma ya da benzeri şekilde referans yapılmış olsa dahi, tarafların bir sözleşmeden veya başka bir hukuki (other legal relationship) ilişkiden doğan veya onunla ilgili uyuşmazlıklarının dostane yollarla çözümü için “arabulucu” olarak nitelendirilen üçüncü bir kişi veya kurul tarafından yardımcı olunmasıdır…” şeklinde tanımlanmıştır.

Türk hukuku bakımından arabuluculuğun tanımı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun “Tanımlar” başlıklı 2/1-b maddesinde “Arabuluculuk: Sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, tarafların çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması hâlinde çözüm önerisi de getirebilen, uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemini… ifade eder” şeklinde yapılmıştır.

Eş arabuluculuk (co-mediation) ise arabuluculuk faaliyetinin iki veya daha fazla arabulucu tarafından yürütüldüğü bir arabuluculuk metodudur. Uyuşmazlığın taraflarının farklı niteliklere sahip olduğu hallerde arabulucuların da bu farklılığın iki tarafını da temsil eder nitelikte olmasının önemi ve faydaları eş arabuluculuk sistemini gerekli kılabilir. Böylece eş arabulucular da uyuşmazlık tarafları gibi birbirinden farklı özelliklere sahip olarak bu farklılıkların dengelenmesini sağlarlar.

Eş Arabuluculuk (Co-mediation)

Eş arabuluculuk; tarafların en az iki arabulucu aracılığıyla müzakere etmek için bir araya geldiği ve uyuşmazlık konusuna çözüm bulmaya çalıştıkları ve bulamadıkları halde arabulucuların çözüm önerisi getirebildiği bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Bu yöntemde arabuluculuk faaliyetine ilişkin tüm süreç tek arabulucu tarafından yürütülmeyip iki veya daha fazla arabulucu tarafından paylaşılmakta ve böylece birlikte yürütülmektedir.

Eş arabuluculuk yöntemi Batı hukuk sistemlerinde sıklıkla başvurulan bir yöntemdir. Özellikle aile hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıklarda daha çok uygulanmaktadır.

Eş Arabuluculuk Yönteminin Olumlu ve Olumsuz Yönleri

Eş arabuluculuk yönteminin etkin ve verimli olabilmesi için her iki yönüyle değerlendirilmeli ve olumsuz yönlerin etkileri azaltılıp olumlu yönlerin etkileri artırılmaya çalışılmalıdır.

Olumlu Yönleri

  • Taraflar arasındaki dil, din, ırk, cinsiyet ve kültürel farklılıkların uyuşmazlık çözümüne olan etkilerini aynı farklılıkları karşılayan eş arabulucular ile dengelemek mümkündür.
  • En azından ikinci bir arabulucunun arabuluculuk faaliyetine katılması ile ikinci bir bakış açısı ve çalışma gücü ekleneceğinden uyuşmazlığın çözümlenmesine katkı sağlanır.
  • Aynı şekilde normal şartlarda tek arabulucunun yürüteceği süreci en az iki arabulucunun birlikte yürütmesi arabulucuların da yükünü azaltır ve faaliyetlerini daha verimli kılar.
  • Eş arabuluculuk yöntemi arabuluculuk sürecini hızlandırır.
  • Eş arabuluculuk sisteminde deneyimli ve deneyimsiz arabulucuların bir araya gelmesi halinde yeni arabulucuların yetişmesi ve tecrübe kazanması sağlanmış olur.

Olumsuz Yönleri

  • Eş arabulucuların rekabet veya çatışma haline girmeleri arabuluculuk sürecinin işlerliğini bozabilir.
  • Eş arabuluculukta birden fazla arabulucunun faaliyet göstermesi söz konusudur. Bu sebeple arabuluculuk maliyeti de bu oranda artar.

Eş Arabuluculuk Yönteminin Etkin ve Verimli Olması İçin Yapılması Gerekenler

  • Eş arabulucular uyumlu hareket etmelidir.
  • Bir ekip çalışması olduğundan lider pozisyonunda biri olmalıdır.
  • Eş arabuluculuk sisteminde stratejik oturma düzeni kurulmalıdır. (Bu konuda doktrinde örnekler vardır.)
  • Eş arabuluculara belirli ve özel görevler verilebilir.
  • Açılış konuşması eş arabuluculuk durumunu vurgular biçimde dikkatle ve özenle yapılmalıdır.
  • Eş arabulucular aralarında rekabet etmeme kuralına uymalıdır.
  • Eş arabulucular karar alırken mutlaka aralarında anlaşmaya varmalıdır.
  • Taraflar arasındaki ve eş arabulucular arasındaki farklılıklar dengelenmeli ve bu farklılıklardan fayda sağlanmalıdır.
  • Eş arabulucular hem süreç içerisinde hem de süreç sonunda birbirlerini bilgilendirmelidirler.
  • Her arabulucu eş arabuluculuk sürecine katılım sağlamalı ve diğer arabulucuların katılımını desteklemelidir.

KAYNAKÇA

  • Seda Özmumcu, Hukuk Uyuşmazlıklarının Çözümünde Eş Arabuluculuk (Co – Mediation) Modelinin Değerlendirilmesi