İş sözleşmesinin yasada öngörülen hallerden biri ile sona ermesi durumunda veya işçinin ölümü ile işveren tarafından işçiye kıdem tazminatı ödenir. İşçinin ölümü halinde kıdem tazminatı mirasçılarına ödenir.

Koşulları

Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için çalışma süresinin bir yılı geçmesi ve kanunda öngörülen fesih hallerinden biri ile veya işçinin ölümü ile iş sözleşmesinin sona ermesi gerekir. Dolayısıyla iş sözleşmesinin her sona erme halinde değil ancak kanunda öngörülen sona erme hallerinden birinin gerçekleşmesi gerekir.

Sözleşmenin En Az Bir Yıl Sürmesi Gerekir

Esas alınan süre fiilen çalışılan zaman değil takvim yılı olarak ele alınır. Örneğin, işçi 20.10.2019 yılında işe girdiğinde 20.10.2020 tarihinde bir yıl çalışma şartını tamamlamış olacaktır. Ancak grevde geçen süreler, tutukluluk halleri ve makulü aşan rapor süreleri çalışılmış gün kavramına dahil edilmemekte ve kıdem süresinden düşürülmektedir. Makul süre, işçinin tabi olduğu ihbar süresi ve ona eklenen altı haftalık kadar süredir.[1]

Belirli Fesih Hallerinin Gerçekleşmesi

  • İşveren tarafından fesih halinde

İşverenin iş sözleşmesini İş Kanunu madde 25/Ⅱ Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri kapsamında sona erdirmesi halinde işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz. İş sözleşmesinin aynı kanunun 17,25/Ⅰ, 25/Ⅲ ve 25/Ⅳ’ncü halleri kapsamında sona erdirilmesinde ise kıdem tazminatına hak kazanılabilecektir.

  • İşçi tarafından fesih halinde

İşçi,

  • İş Kanunu’nun 24. Maddesinde düzenlenen sağlık, zorunlu haller ve ahlak ve iyiniyet kurallarına iyi niyet kurallarına uymayan davranışlar nedenine dayanılarak haklı nedenle fesih hakkı kullanılmışsa,
  • İşçi bağlı bulunduğu sosyal güvenlik kuruluşundan emeklilik, yaşlılık, malullük aylığı veya toptan ödeme alınması amacıyla işyerinden ayrılmışsa,
  • 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’na göre emekli aylığı almaya hak kazanmışsa,
  • Muvazzaf askerlik görevini yerine getirmek üzere ayrılmışsa,
  • Kadın işçi, evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde işten ayrılmışsa,

kıdem tazminatına hak kazanacaktır.[2]

Belirli Fesih Hallerinin Gerçekleşmesi

Belirli süreli iş sözleşmelerinde sürenin sonunda iş sözleşmesinin kendiliğinden sona ereceğinden bu tür sözleşmelerde kural olarak kıdem tazminatı ödenmez. Ancak İş Kanunu madde 11/2’de belirli süreli iş sözleşmesinin esaslı bir neden olamadıkça birden fazla üst üste yapılamayacağı, aksi takdirde iş sözleşmesinin baştan itibaren belirsiz süreli iş sözleşmesi olarak kabul edileceği belirtilmiştir.

Belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçinin, sözleşmenin süresinin bitiminden önce haklı nedenle sözleşmeyi sona erdirmesi durumunda ise kıdem tazminatına hak kazanabilecektir. 

Kıdem Tazminatının Hesaplanması

Kıdem tazminatı son brüt ücret üzerinden ödenir. Bu ücrete gelir vergisi, işçinin payına düşen sigorta primleri ile işveren tarafından ödenen sosyal ücretler, ayni ya da nakdi ödemeler (ikramiye, bayram harçlığı, yemek parası, yakacak yardımı, gıda yardımı gibi düzenli yapılan ödemeler) dahildir. Aylık ya da üç aylık gibi belirli aralıklarla yapılan ödemelerin bir günlüğe karşılık gelen kısmı brüt ücrete dahil edilir. Örneğin her üç ayda bir maaş ikramiye ödendiğinde bu ikramiyenin 1/90’ı bir günlük brüt ücrete dahil edilir.[3]

Parça başı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur. Ancak son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, tazminata esas ücret işçinin işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.[4]

Kıdem Tazminatı Miktarı

Kıdem tazminatı alacak işçiye her geçen yıl için 30 günlük brüt ücret ödenecektir. Örneğin işçi, 7 yıldır çalıştığı işyerinden emeklilik nedeniyle ayrıldığı takdirde 7×30×bir günlük brüt ücret hesabıyla kıdem tazminatı miktarı belirlenir. Bu bakımdan işçinin aldığı son bir günlük ücretin 80 TL olduğu düşünülecek olursa hak edilecek kıdem tazminatı miktarı 7×30×80=16.800 TL olacaktır.

Zamanaşımı

Kıdem tazminatı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihte ödenmelidir. Yasa gereği bu tarih kesin vadedir. Bu tarihten itibaren beş yıl geçtikten sonra kıdem tazminatı alacağı zamanaşımına uğrar. Bu tazminat iş sözleşmesinin sona erdiği tarihte ödenmediği takdirde sona erdiği tarihten itibaren ödenmeyen günler için bankaların mevduat faizine uyguladıkları en yüksek faiz oranı uygulanır.[5]

Son olarak belirtelim ki kıdem tazminatına hak kazanabilmek için İş Kanunu kapsamına giren bir işçi olmak gerekir. İş Kanunu’nun 4. Maddesinde bu kanun hükümlerinin uygulanmayacağı iş ve iş ilişkileri belirtilmiştir. Dolayısıyla bu madde kapsamındaki iş ve iş ilişiklerinde kıdem tazminatına hak kazanılamayacaktır.

EDU HUKUK & DANIŞMANLIK BÜROSU

Stj. Av. Hüseyin SAĞLAM

[1] Aydın Başbuğ, Mehtap Yücel Bodur, İş Hukuku, 5. Baskı (Ekim 2018)

[2] Başbuğ, Bodur, İş Hukuku 231

[3] Başbuğ, Bodur, İş Hukuku 236

[4] Uğur Ocak, Feshe Bağlı İşçilik Alacakları, 7. Baskı (Gaziantep 2018)

[5] Başbuğ, Bodur, İş Hukuku 236