1. GİRİŞ

Ticari hayatın yapısı gereği tacirler ticari işletmelerinin faaliyetlerini tek başlarına yürütmekte zorluk çekeceklerinden çeşitli yardımcılara ihtiyaç duyarlar. Bu yardımcılar “tacir yardımcıları” olarak adlandırılan ana bir başlık altında toplanırlar. Tacir yardımcıları “bağımlı yardımcılar ve “bağımsız yardımcılar” olmak üzere iki çeşittir.

Simsarlık ve komisyon sözleşmeleri özelinde incelediğimizde, bu sözleşmelerin birer tarafını oluşturan simsar ve komisyoncu da bağımsız tacir yardımcıları grubuna girmektedir. Tacir yardımcısının bağımsız olması ile kastedilen, genellikle tacirden ayrı olarak kendi işletmesinin de var olması ve tacirin emir, denetim ve gözetimi altında çalışmıyor olmasıdır.

2. SİMSARLIK SÖZLEŞMESİ

Simsar eski Borçlar Kanunu’nda tellal, uygulamada da aracı terimi ile de anılan tacir yardımcısıdır. Simsarlık sözleşmesi Türk Borçlar Kanunu m.520-525’te düzenlenmiştir. Buna göre simsarlık sözleşmesi simsarın taraflar arasında bir sözleşme kurulması imkanının hazırlanmasını veya kurulmasına aracılık etmeyi üstlendiği ve bu sözleşmenin kurulması halinde ücrete hak kazandığı sözleşmedir. Simsarlık sözleşmesine kural olarak vekalet sözleşmesi hükümleri uygulanır.

Sözleşme ilişkisi kurmak isteyen ancak faaliyet yerlerinin farklı olması, farklı dilleri konuşuyor olmak gibi sebeplerle bir araya gelmeleri zor olan tarafları bir araya getirmek, sözleşme yapabilmeleri için gerekli ortamı ve koşulları sağlamak ve onlara yardımcı olmak için simsar denen aracıların tacir yardımcılığı söz konusudur. Böylece simsar iki tarafın sözleşme kurmasına aracılık eder.

Simsar bu faaliyetleri meslek icrası kapsamında gerçekleştirmek zorunda değildir, arızi olarak da simsarlık yapabilir.

Taşınmaz simsarlığının yazılı geçerlilik şekline bağlı olması istisnası dışında simsarlık sözleşmesi için bir geçerlilik şekli yoktur.

2.1 Simsarlık Sözleşmesinin Unsurları

Simsar sözleşme kurmaları için bir araya getirdiği taraflarca sürekli bir ilişki içinde değildir. Geçici bir ilişki çerçevesinde faaliyet gösterecektir.

Simsar simsarlık sözleşmesi kapsamında yalnızca tarafları bir araya getirebileceği gibi sözleşme görüşmelerine de katılabilir ya da sözleşmenin taslağını hazırlayabilir.

Simsarlık sözleşmesi mutlaka bir ücret karşılığında yapılmak zorundadır. Ücret simsarlık sözleşmesi için kanuni ve zorunlu bir unsurdur.1 Ücret söz konusu değilse simsarlık değil vekalet ilişkisinin varlığından bahsedilir.

1 (Himmet Üçyıldız, Simsarlık Sözleşnesi)

Sonuç olarak simsarın taraflar arasında anlaşmayı sağlaması gerekir.

  • Simsarlık Sözleşmesinin Türleri
  • Gayrimenkul simsarlığı (emlakçılık)
  • Özel istihdam büroları
  • Borsa simsarı
  • Sigorta brokeri
  • Taşıma işleri simsarlığı
  • Evlenme simsarlığı

2.2 Simsarlık Sözleşmesinin Tarafları

Simsarlık sözleşmesinin tarafları simsar ile iş sahibidir.

  • Simsar

Simsar sözleşme ilişkisi içine girmek isteyen taraflar arasında bu sözleşmenin yapılması için gerekli koşulları sağlamayı veya yapılmasına aracılık etmeyi yüklenen ve sözleşme kurulunca ücreti hak eden kişidir. Simsar iş sahibi tarafından istihdam edilmiş değil bağımsızdır. Eğer iş sahibinin işletmesinden ayrı kendine ait bir işletmesi varsa simsar da tacirdir. Bir kişi simsarlık faaliyetlerini arızi olarak da simsarlık mesleği olarak da icra edebilir. Simsar tarafların temsilcisi değildir, temsil yetkisi yoktur. Doktorlar, diş hekimleri, veteriner hekimler, avukatlar simsar olamaz.

  • İş Sahibi

İş sahibi simsarlık faaliyetleri için simsar tayin eden ve simsara ücret ödeme taahhüdü veren kişidir. İş sahibi gerçek ya da tüzel kişi olabilir. Simsarlık sözleşmesinde birden fazla iş sahibinin olması da mümkündür. İş sahibi tüketici de olabilir.

2.3 Tarafların Hak ve Borçları

  • Simsarın Borçları

Sözleşmenin kurulmasına aracılık etme borcu

Tarafların çıkarlarını gözetme borcu

Sadakat borcu

Özen borcu

Talimatları yerine getirme

İş sahibini bilgilendirme ve hesap verme borcu

Sır saklama borcu

İşi bizzat yapma borcu

  • Simsarın Hakları

Ücret hakkı

Kararlaştırılmışsa giderleri talep etme hakkı

Simsar tarafsız olmaz ve taraflardan birinin menfaatlerini üstün tutarsa ücret ve gider talep etme hakkını kaybeder.

  • İş Sahibinin Borçları

Ücret ödeme borcu

Kararlaştırılmışsa giderleri karşılama borcu

  • İş Sahibinin Hakları

Simsarın aracılık ettiği sözleşmeyi kurmama hakkı

Simsarın aracılığından yararlanmadan sözleşme kurma hakkı

2.4 Simsarlık Sözleşmesinin Sona Ermesi

Simsarlık sözleşmesinin sona erme halleri TBK m.520-525 hükümlerinde düzenleme bulmadığından bu konuda vekalet sözleşmesinde sona erme halleri ile genel hükümler simsarlık sözleşmesinin yapısına uygun düştüğü ölçüde uygulanacaktır.

Simsarlık sözleşmesi olağan şekilde simsarın simsarlık faaliyetini yerine getirmesi ile sona erer.

3. KOMİSYON SÖZLEŞMESİ

Komisyon sözleşmesi Türk Borçlar Kanunu m.532-546’da düzenlenmiştir. Buna göre alım ve satım komisyonculuğu komisyoncunun kendi adına ve müvekkili hesabına kıymetli evrak ve taşınır alım satımını üstlendiği ve bunun karşılığında bir ücret elde ettiği sözleşmedir. Komisyoncu genellikle tacir ve komisyonculuğu meslek olarak sürdüren kişi olmakla birlikte tacir olmayan kişiler arızı olarak da komisyonculuk faaliyeti yapabilirler. TBK m.532-546’da hüküm bulunmayan hallerde komisyon sözleşmesine vekalet sözleşmesi hükümleri uygulanır.

3.1 Komisyon Sözleşmesinin Unsurları

Komisyoncu ile müvekkili tacir arasında dolaylı temsil ilişkisi söz konusudur. Dolayısıyla komisyoncunun kendi adına üçüncü kişi ile yaptığı alım satımlardan doğan hak ve borçlar kural olarak komisyoncuya ait olup müvekkile devredilmeleri gerekir.

Komisyon sözleşmesinin konusu kanunda belirtildiği üzere kıymetli evrak ve taşınırlardır. Ancak bu sınırlayıcı bir sayım olmayıp bu konular dışındaki konularda yapılan komisyon sözleşmeleri de söz konusu olabilir.

Komisyoncu ile tacir arasında geçici bir ilişki vardır.

Komisyon sözleşmesi ivazlı bir sözleşmedir. Mutlaka bir ücret karşılığı yapılması gerekir yoksa komisyon değil vekalet söz konusu olur.

Komisyoncunun belli koşullarda kendi kendisi ile sözleşme yapması imkanı da vardır.

3.2 Komisyon Sözleşmesinin Türleri

  • Alım satım komisyonculuğu
  • Taşıma işleri komisyonculuğu
  • Borsa komisyonculuğu
  • Sermaye piyasası araçları komisyonculuğu

3.3 Komisyon Sözleşmesinin Tarafları

Komisyon sözleşmesinin tarafları komisyoncu ile müvekkil tacirdir.

  • Komisyoncu

Komisyoncu ücret karşılığı, kendi adına ve tacir hesabına kıymetli evrak veya taşınır alım satımı yapan kişidir. Komisyoncu tacirden bağımsızdır. Eğer komisyoncunun müvekkilden ayrı kendisine ait bir işletmesi varsa komisyoncu da tacirdir. Bir kişi komisyonculuğu mesleki faaliyet olarak da arızi olarak da icra edebilir. Komisyoncu tacirin dolaylı temsilcisi niteliğini taşır.

  • Müvekkil

Müvekkil komisyonculuk faaliyetleri için ücret taahhüt ederek komisyoncu tayin eden kişidir.

3.4 Tarafların Hak ve Borçları

  • Komisyoncunun Borçları
  • İş görme ve işi bizzat görme borcu
  • Müvekkilin talimatlarını yerine getirme borcu
  • Müvekkilin menfaatini koruma borcu
  • Malı sigorta ettirme borcu
  • Müvekkili bilgilendirme borcu
  • Sadakat borcu
  • Sır saklama borcu
  • Özen borcu
  • Hesap verme borcu
  • Hak ve borçları devretme borcu
  • Komisyoncunun Hakları
  • Ücret talep etme hakkı
  • Masrafları ve verdiği paraları faizi ile isteme hakkı
  • Hapis hakkı
  • Malı açık artırma ile satma hakkı
  • Bizzat taraf olma hakkı
  • Müvekkilin Borçları
  • Ücret ödeme borcu
  • Masrafları ödeme borcu
  • Malın açık artırma ile satılmasına katlanma borcu
  • Müvekkilin Hakları
  • Hak ve borçların devrini talep hakkı

3.5 Komisyon Sözleşmesinin Sona Ermesi

Komisyon sözleşmesi doğal olarak komisyoncunun sözleşmede belirtilen işi görmesi ile sona erer. Vekalet sözleşmesini sona erdiren sebepler de komisyon sözleşmesi bakımından geçerlidir.

4. KAYNAKÇA

  • Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar, Ticari İşletme Hukuku Ders Notları
  • Poroy / Yasaman, Ticari İşletme Hukuku
  • Himmet Üçyıldız, Simsarlık Sözleşnesi
  • Hande Deniz Çakmaklı, Türk Medeni Hukukunda Komisyon Sözleşmesi

Av. Mahinur ARPACIOĞLU ÇİMEN - Stj. Av. Beritan YAVİÇ